Beden şeması; vücudumuzu oluşturan bölümlerin nerede oldukları ve birbirleriyle ilişkili olarak nasıl hareket ettiklerine ilişkin içsel bir farkındalıktır. Zihinsel bir haritalama gibi düşünülebilecek bu kavram, bebeklerde hamileliğin 9. ile 12. haftalarında gelişmeye başlamaktadır.

Beden şeması, kaslar, eklemler, cilt ve yumuşak dokular yoluyla yapılan aktivitelerden elde edilen duyumlar yoluyla gelişmektedir. Çocuklar her hareket ettiğinde, bir oyuncakla oynadıklarında, kaslarını gerdiklerinde, yerçekimini deneyimlediklerinde elde edilen bilgiler beyne aktarılmakta ve her hareket için beynin belli bölgelerinde bu bilgiler depolanmaktadır.

Beden şemasına ilişkin sorunlar kendini çocukların hareketlerinde daha çok göstermekte, bu çocuklar çoğunlukla koordinasyon sorunları yaşamaktadırlar. Örneğin, küçük yaş gruplarında bir sandalye ya da koltuğa çıkmakta ya da oyun parkı demirliklerine tırmanmakta yaşanan zorluklarla bu sorun kendini gösterebilmektedir.

Beden şemasını değerlendirmenin kolay bir yolu, gözleri kapalıyken bir çocuğun kollarından birini arka arkaya 3 kez omuz hizasında olacak şekilde kaldırıp kaldıramadığıdır. Hareketi yapmadan önce, nasıl yapacağını önceden siz de gösterebilirsiniz. Bu hareket ilk adımda baskın olan kolla, daha sonra diğer kolla ve en sonda da iki kolla birlikte yapılabilir.

Kolun ya da kolların omuz hizasına kaldırıldığı denemeler gözlemlenir, kolun ya da kolların yükseklikleri arasındaki farklılıklar beden şeması ile ilgili bir sorun olabileceğini düşündürebilir.

Beden şeması ile ilgili bir sorun yaşandığı düşünülüyorsa bu durumun nedeninin tespit edilmesi de çok önemlidir. Bazen altta yatan neden beden algısı ya da beden bölümleri ilgili yeterli bilgiye sahip olmamaktan da kaynaklanıyor olabilmektedir. Bir çocuk beden bölümlerini tanımlamakta zorlanıyorsa, onları etkili bir şekilde kullanmakta ve birbiriyle ilişkilerini anlamakta da zorlanacaktır.

Çocukların beden algılarının gelişebilmesi için yeni biçimlerde ve aktivitelerde vücutlarını nasıl kullanacaklarını da kestirebilmeleri gerekir. Bu yönde kullanılabilecek birçok oyun etkinliğinden bir tanesi örnek olarak aşağıda belirtilmiştir.

Paraşüt Oyunu

Grupla oynanan bu oyun 5 yaş ve üstü çocuklar içindir. Bir paraşüt bezi ya da bir yatak örtüsü kare biçimiyle ya da kenarları kesilerek yuvarlak bir biçim alması sağlanarak kullanılabilir. Çocukların birbirleriyle eşleşmeleri sağlandıktan sonra her eşli gruba bir sıra numarası verilir. Bu numaralar çocuklara yazılı olarak verilebileceği gibi, sözlü olarak verilip akılda tutmaları da istenebilir.

Her grup paraşütün çevresinde çiftler karşılıklı olacak şekilde yerini alır. Herkes hazır olduğunda, hepsi birlikte paraşütü kaldırırlar. Tam bu sırada, ilk çift paraşüt tekrar yere inmeden önce koşarak hızlı bir şekilde yer değiştirirler. Bu şekilde sırasıyla bütün çiftler yer değiştirene kadar paraşüt kaldırılıp indirilir ve sonrasında da yine ilk çiftten başlayarak bu defa herkesin eski yerlerine dönmeleri için yeni bir tur başlatılır.

Bu oyun çocukların paraşütü kaldırmaya ve indirmeye yardım ederken kaslarını ne oranda kasıp gevşetecekleri, doğru bir zamanlamayla paraşütün altından geçmeleri, ve paraşütün altındayken ne oranda eğilmeleri gerektiği, ne kadar yavaş ya da hızlı olmaları gerektiği ve paraşütün diğer tarafına geçtikten sonra tekrar paraşütü yakalamak için kendi etraflarında nasıl dönecekleri gibi belli hareketlerin öğrenilmesi, planlanması ve pratik edilmesine yönelik kazanımlar içermektedir.

Kaynak: Cheatum, B. A. & Hammond, A. A.. Physical activities for improving children’s learning and behaviour: a guide to sensory motor development. Champaign, IL: Human Kinetics, c2000.