Disleksi riski altındaki çocuklar için evde erken dönemde okuma pratikleri yapmak, beyinde yeni bağlantılar kurulmasına ve kapasitenin artmasına fayda sağlayabilmektedir.

Ebeveynler veya birincil bakım verenlerle birlikte okumak -her çocukta okuma yazma becerilerinin ve okuma sevgisinin geliştirilmesinin anahtarı – özellikle disleksi riski taşıyan çocuklar için değerli olabilmektedir.

Yapılan yeni araştırmalar, evde yapılan okuryazarlık uygulamalarının, beyinde okuma becerisi için yeni sinirsel yollar yaratarak bu çocukların beyinlerinin yeniden şekillendirebileceğini ortaya koymaktadır. Ailelerin desteğiyle birlikte, bu çocuklar gördükleri bir sayfadaki kelimeleri çözmek ve anlamak için gerekli yeni alternatif sinirsel ağlar geliştirebilmektedirler.

Araştırma

Öğrenme güçlükleri arasından en yaygını olan disleksi nüfusun yüzde 5 ila 10’unu etkilemektedir. Büyük ölçüde kalıtsal olduğu bilinmektedir. Ailesel riski olan çocukların yarısında (büyük kardeş veya disleksili ebeveyn) bu öğrenme güçlüğü gelişebilmektedir.

Peki ailesel riski olan bireylerin neden sadece yüzde 50’ si bu öğrenme güçlüğünü geliştiriyor? Bu soru Nörobilim uzmanı Nadine Gaab ve Boston Çocuk Hastanesi ekibine yöneltilmiştir.

Yakın zamanda yapılan çalışmalarda, Gaab Laboratuvarında evde aile ile birlikte yapılan okuryazarlık çalışmalarının bu konuda nasıl bir rol oynadığı araştırılmaya başlanmıştır. Araştırmacılar fonolojik bir işlem gerektiren görev sırasında yakında anaokuluna başlayacak 50 çocuğun beyin aktivitesini incelemişlerdir. Bu inceleme sırasında çocuklardan belirli kelimelerin aynı sesle başlayıp başlamadığını düşünmelerini istemişlerdir. Örneğin; keçi ve goril, kuş ve karınca gibi. Çocukların 29’unda ailelerinden gelen disleksi riski olduğu ve 21’inde böyle bir risk olmadığı aynı zamanda ortak özellik olarak çocukların hiçbirinin okumaya başlamadığı bilinmektedir.

Gaab ve ekibi, her çocuğun evdeki okuryazarlık uygulamalarına ve ortamının nasıl olduğuna ilişkin bilgilerin yanı sıra bu beyin görüntüleme taramalarının sonuçlarına da bakmışlardır. Ebeveynler evlerinde bulunan kitaplarının sayısını bildirmişlerdir, çocuklarına ne sıklıkla ve ne kadar süreyle kitap okuduklarını, alfabe hakkında ne kadar sıklıkla konuştuklarını ve çocuğun kitaplara ne sıklıkla tek başına baktıkları gibi değişkenlerin bilgilerini ekibe vermişlerdir. Aynı zamanda araştırmacılar, her ailenin sosyoekonomik durumunu ve ebeveynlerin eğitim düzeylerini de kontrol etmişlerdir.

Okumak için gerekli olan fonolojik farkındalık ve bu bilgiyi işleme becerilerimizi yöneten kısımlar beyinde genellikle beynimizin sol yarım küresinde bulunmaktadır. Araştırmacılar kalıtımsal yatkınlıkta olmayan çocuklar için beynin bu alanındaki aktivasyonunu görüntülemişlerdir. Ancak kalıtımsal olarak disleksiye yatkınlığı olan çocuklarda kelimeler ve sesler hakkında düşünmek için beyinlerinin sağ yarım küresinin aktive olduğu görülmüştür.

Yukarıda bahsedilen farklılığın neden meydana geldiği aslında çok açık olmamakla birlikte sağ taraftaki okuma ağının doğuştan mı yoksa aile okuma uygulamalarından mı etkilendiği bilinmemektedir. Harvard Eğitim Enstitüsü ve Harvard Tıp Okulu üyesi Gaab topladığı verilerle okuma yaparken beyinlerinde sağ yarım kürede aktivasyon görülen çocuklarda bu aktivasyonun nedeninin doğumdan itibaren daha az ‘lateralize’ olmaları olduğundan bahsetmektedir. Laterilizasyon sıralı ve senkronize işleri yapabilmek sağ ve sol eli eşzamanlı olarak kullanabilme becerilerini içermektedir.

Ancak aile içindeki uygulamalar da bir rol oynamaktadır. Ayrıca, disleksiye duyarlı olarak doğan çocukların sol yarımkürede atipik beyin gelişimine sahip olduğunu ve bunun da dil ve okuma ağının bileşenlerini geliştirmede zorlanmalarına sebep olabileceği düşünülmektedir. Sinir ağları inanılmaz derecede esnektir, biçimlendirilebilirdir. Bu yüzden Gaab genetik faktörlerle birlikte, ebeveynlerin okuduğunu dinlemenin, alfabeyi birlikte söylemenin ve hikayeler arasında bağlantı kurma gibi güçlü çevresel faktörlerin, okuma ağının beynin sağ tarafına doğru sapmasını saplayabileceğini düşünmektedir.

Ebeveynlerin Bilmesi Gerekenler

• Evde yapılan okuryazarlık çalışmaları çok önemlidir.
• Ailesinde disleksi olan çocuklar, yani risk altında olan çocuklar için daha da büyük fayda sağlayabilir.
• Erken yaşlardan itibaren evde kitap okumak, genetik etkiyi telafi ederek beynin sol yarıküresinden sağ yarıküresine doğru sinirsel bir sapmanın gelişimini de teşvik edebilir.

Uzman Psikolog, İlay Özdurdu

Kaynakça:https://www.gse.harvard.edu/news/uk/17/09/reading-rewire